پویایی‌ مشخصه‌های بیوشیمی و میکروبیولوژی خاک در مدیریت‌های مختلف اراضی ناحیه هیرکانی غربی

تغییرکاربری اراضی یکی از دخالت­های مهم بشر در اکوسیستم­های طبیعی است که بر روی فرآیندهای اکوسیستم به ویژه خاک اثرگذار است. در پژوهش حاضر، اثر تغییر کاربری اراضی بر پویایی­ فعالیت­های میکروبی و آنزیمی خاک منطقه گردکوه صافک استان مازندران مورد مطالعه قرار گرفت. بدین منظور، نمونه‌برداری خاک به روش سیستماتیک-تصادفی و از دو عمق 5-0 و 10- 5 سانتی­متری انجام شد. در مجموع 240 نمونه خاک از شش کاربری (جنگل طبیعی ممرز - انجیلی، جنگل مخروبه ممرز- انجیلی، جنگل­کاری توسکا، جنگل­کاری سکویا، آیش رها شده و اگروفارستری بارده) در چهار فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان جمع­آوری شد. مطابق با نتایج، کاربری­های توسکا و جنگل طبیعی بیشترین مقادیر تنفس پایه (49/0 و 44/0 میلی‌گرم دی اکسید کربن برگرم در یک روز) و برانگیخته (40/1 و 40/1 میلی‌گرم دی اکسید کربن برگرم در یک روز) و در مقابل، جنگل‌کاری سکویا و کاربری آیش کمترین مقادیر تنفس پایه (21/0 و 24/0 میلی‌گرم دی اکسید کربن برگرم در یک روز) و برانگیخته (02/1 و 07/1 میلی‌گرم دی اکسید کربن برگرم در یک روز) را به خود اختصاص دادند. کاربری­های توسکا و جنگل طبیعی بیشترین مقادیر زی­توده میکروبی نیتروژن (20/70 و 38/67 میلی‌گرم برکیلوگرم)، نیترات (92/32 و 49/30 میلی‌گرم برکیلوگرم) و آمونیوم (04/30 و 95/27 میلی‌گرم برکیلوگرم) را به خود اختصاص داد. بالاترین میزان فعالیت آنزیم­های اوره‌آز، فسفاتاز، آریل­سولفاتاز و اینورتاز به ترتیب در کاربری­های توسکا و جنگل طبیعی (8/145، 8/144µg NH4+–N g−1 2 h−1،2/651، 6/629 µgPNP g−1 h−1، 4/142، 4/141µg PNP g−1 h−1 و 217، 8/214 µg Glucose g−1 3 h−1) و کمترین میزان فعالیت به ترتیب در کاربری­های آیش، مخروبه و سکویا (22/127، 86/128، 08/128µg NH4+–N g−1 2 h−1،2/273، 2/261، 8/272 µgPNP g−1 h−1، 2/107، 6/109، 8/108 µg PNP g−1 h−1 و 4/151، 4/155، 8/158 µg Glucose g−1 3 h−1) مشاهده شد. با توجه به تغییرپذیری مشخصه­های میکروبی و آنزیمی خاک در فصول مختلف سال و عمق­های مورد بررسی، بیشترین مقادیر این مشخصه­ها به فصول تابستان و بهار و لایه بالایی خاک اختصاص داشته است. با توجه به ارزیابی صورت گرفته در بین کاربری­ها، بعد از جنگل طبیعی، در مناطق جنگلی تخریب­­یافته شمال کشور، استقرار گونه درختی توسکا می­تواند به عنوان گونه منتخب در کاربری­هایی با شرایط مشابه جهت بهبود کیفیت و سلامت خاک مد نظر قرار گیرد.